دکتر فاطمه شکاریان دکتری روانشناسی بالینی سلامت

مقالات هفتگی پیرامون سلامت روان

چرا ممکن است از موفقیت بترسید؟

گاهی اوقات از به دست آوردن آنچه می‌خواهیم می‌ترسیم.

مگر اینگونه نیست که موفقیت هدف نهایی همه ما است؟ چیزی که همه ما در مورد آن رؤیاپردازی می‌کنیم، به دنبالش می‌دویم و اغلب تمام زندگی خود را بر اساس آن تعریف می‌کنیم. پس چه اتفاقی می‌افتد وقتی فکر رسیدن به بزرگ ترین آرزوهایمان به جای هیجان، ما را پر از اضطراب می‌کند؟ ترس از موفقیت شامل ترس از دستاورد است، اغلب تا جایی که افراد خودشان را تخریب می‌کنند. در حالی که موفقیت عموماً مطلوب تلقی می‌شود، دلایلی وجود دارد که چرا مردم ممکن است از خیلی خوب عمل کردن بترسند.

واقعیت این است که بیشتر اوقات، ترس ما از خود موفقیت نیست، بلکه از چیزهایی است که بعد از آن می‌آیند؛ به عبارت دیگر، از پیامدهای موفق شدن می‌ترسیم. چون معمولاً موفقیت بی‌هزینه به دست نمی‌آید. برای رسیدن به آرزوهایمان، می‌دانیم که باید چیزهایی را از دست بدهیم یا سختی‌هایی را تحمل کنیم. پس جای تعجب ندارد که خیلی‌ها نگران این باشند که موفقیت در نهایت چه چیزی را از آن‌ها خواهد گرفت.

برای اینکه بفهمید آیا ترس از موفقیت جلوی پیشرفت شما را می‌گیرد یا نه، باید به نشانه‌های آن توجه کنید. در ادامه، هم دلایل به وجود آمدن این ترس را بررسی می‌کنیم و هم تأثیراتی که می‌تواند روی زندگی‌تان بگذارد. همچنین، راهکارهایی را با هم مرور خواهیم کرد تا بتوانید این ترس را مدیریت کنید و بر آن غلبه کنید و دیگر مانع رسیدن به خواسته‌هایتان نشود. پس با ما همراه باشید.

نشانه‌های ترس از موفقیت

شاید تشخیص اینکه کسی از موفقیت می‌ترسد همیشه کار ساده‌ای نباشد. اما برخی از رفتارهایی که می‌تواند نشان‌دهنده این ترس باشد عبارتند از:

نداشتن هدف: این افراد معمولاً برای خودشان اهداف بلندپروازانه‌ای تعیین نمی‌کنند و سطح انتظاراتشان بسیار پایین است. با این کار، ناخودآگاه خیالشان راحت است که هیچ‌وقت به موفقیت‌های بزرگ دست پیدا نخواهند کرد.
نیمه‌کاره رها کردن کارها:خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که این افراد درست لحظه‌ای که به نظر می‌رسد قرار است موفق شوند، دست از تلاش می‌کشند و کار را تمام نمی‌کنند.
پشت گوش انداختن کارها: این افراد معمولاً کارها را تا آخرین لحظه به تعویق می‌اندازند. این کار باعث می‌شود که نتوانند بهترین عملکردشان را نشان دهند و با دقت و تمرکز کافی کار کنند، در نتیجه شانس موفقیتشان به شدت پایین می‌آید.
سنگ‌اندازی در مسیر خود: : کسانی که از موفقیت می‌ترسند، ممکن است ناخودآگاه موانعی را سر راه خودشان قرار دهند تا احتمال موفقیتشان کم شود. این رفتارها می‌تواند از خرابکاری‌های کوچک در کارها تا رفتارهای خودویرانگر جدی‌تر را شامل شود.

نکته مهم این است که ترس از موفقیت همیشه آن شکلی که ما تصور می‌کنیم، خودش را نشان نمی‌دهد. خیلی وقت‌ها ممکن است این ترس با تنبلی، بی‌انگیزگی یا بی‌نظمی اشتباه گرفته شود. شاید از بیرون به نظر برسد که فرد اصلاً برایش مهم نیست که موفق شود یا نه. اما این ترس در هر صورت که خودش را نشان دهد، می‌تواند افراد را در یک چرخه معیوب گیر بیندازد و نگذارد آن‌طور که باید از زندگی‌شان لذت ببرند و پیشرفت کنند.

چطور بفهمیم که از موفقیت می‌ترسیم؟

اگر حس می‌کنید که شاید شما هم از موفقیت واهمه دارید، به این نشانه‌ها دقت کنید:

می‌ترسید وقتی در مرکز توجه قرار بگیرید، اتفاق بدی بیفتد.
نگرانید که با پیشرفت و موفقیت خودتان، دیگران را پشت سر بگذارید و آن‌ها ناراحت شوند.
وقتی به این فکر می‌کنید که در اثر موفقیت، مسئولیت‌های جدیدی به عهده‌تان می‌آید، مضطرب می‌شوید.
نگرانید که اوضاع پیچیده‌تر از آن شود که بتوانید از پسش بربیایید.
از نظرات منفی دیگران می‌ترسید یا نگرانید که موفقیت برایتان مشکلات اجتماعی به وجود بیاورد.

بعضی وقت‌ها افراد از این نگرانی‌ها آگاه هستند، اما خیلی‌ها نمی‌دانند که دلیل اصلی رفتارهای خودتخریبانه‌شان همین ترس‌ها هستند. در این مواقع، کمک گرفتن از یک درمانگر می‌تواند خیلی مؤثر باشد. او می‌تواند به شما کمک کند تا این رفتارهای ناشی از ترس را که مانع موفقیتتان می‌شوند، بشناسید و درک کنید.

معمولاً برای تشخیص ترس از موفقیت، باید الگوهای رفتاری خودتان را در طول زمان بررسی کنید.

چه عواملی باعث ترس از موفقیت می‌شوند؟

ترس از موفقیت معمولاً یک دلیل مشخص ندارد و ترکیبی از عوامل مختلف در آن نقش دارند. مواردی مثل سندرم ایمپوستر (احساس کلاهبردار بودن و ناتوانی در پذیرش موفقیت)، اختلال در تنظیم هیجانی (مشکل در مدیریت و واکنش نشان دادن به احساسات) و ترس از واکنش منفی دیگران می‌توانند از جمله این عوامل باشند.

علاوه بر این‌ها، تحقیقات نشان داده که عوامل درونی‌تری هم در این ترس دخیل هستند، مثل:

تجربیات منفی گذشته: اگر قبلاً بعد از یک موفقیت، تجربه ناخوشایندی داشته‌اید – مثلاً به خاطر موفقیتتان مسخره شده‌اید یا سختی کشیده‌اید – ممکن است ناخودآگاه از خوب عمل کردن در آینده هم بترسید.
خودکارآمدی پایین: خودکارآمدی یعنی باور داشتن به توانایی‌هایتان برای رسیدن به اهدافتان. افرادی که از موفقیت می‌ترسند، معمولاً خودشان را دست کم می‌گیرند و به توانایی‌هایشان شک دارند. به همین دلیل هم فرصت‌های موفقیت را دنبال نمی‌کنند.
کمرویی یا اضطراب اجتماعی: کسانی که خجالتی هستند یا اضطراب اجتماعی دارند، ممکن است از موفق شدن بترسند چون نمی‌خواهند در کانون توجه قرار بگیرند. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی نگران قضاوت شدن یا خجالت کشیدن در جمع هستند و معمولاً از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند چون در این شرایط احساس ترس و ناراحتی شدیدی را تجربه می‌کنند.

سندرم ایمپوستر Imposter Syndrome

گاهی اوقات سندرم ایمپوستر می‌تواند به ترس از موفقیت دامن بزند. افرادی که این سندرم را دارند، حتی وقتی موفق می‌شوند، می‌ترسند که دستاوردهایشان واقعی نباشد یا به خوبیِ دیگران نباشد. آن‌ها نگران این هستند که نتوانند انتظارات را برآورده کنند یا اینکه دیگران بفهمند که آن‌ها آنقدرها هم که به نظر می‌رسند، توانمند نیستند.

اشتباه گرفتن احساسات

جالب است بدانید که هیجان و اضطراب از نظر جسمی علائم مشابهی دارند. به همین دلیل، گاهی اوقات به راحتی ممکن است احساس هیجان را با عصبی بودن یا اضطراب اشتباه بگیریم. این اشتباه می‌تواند باعث شود که از موقعیت‌هایی که این احساسات را در ما برمی‌انگیزند، دوری کنیم. یاد گرفتن اینکه چطور این موقعیت‌ها را به عنوان هیجان‌انگیز و نه اضطراب‌آور ببینیم، می‌تواند در این شرایط کمک‌کننده باشد.

ترس از واکنش منفی

بعضی وقت‌ها ترس از موفقیت به خاطر نگرانی از پیامدهای اجتماعی یا روابطی است که ممکن است بعد از آن به وجود بیاید. محققان به این پدیده، "اجتناب از واکنش منفی" می‌گویند. برای مثال، ممکن است زنان از تعریف کردن از خودشان خودداری کنند چون می‌ترسند این کار با نقش‌های جنسیتی سنتی همخوانی نداشته باشد. تحقیقات نشان داده که زنان بیشتر از مردان، موفقیت را با پیامدهای منفی مرتبط می‌دانند. افراد معمولاً از این هنجارهای اجتماعی پیروی می‌کنند چون می‌ترسند با واکنش منفی اجتماعی یا اقتصادی روبه‌رو شوند.

تأثیر ترس از موفقیت بر زندگی

ترس از موفقیت فقط در ذهن ما نمی‌ماند؛ بلکه می‌تواند روی رفتارها، تصمیم‌گیری‌ها و حتی روابطمان هم اثر بگذارد. این ترس می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد و به طور جدی کیفیت زندگی ما را پایین بیاورد. در اینجا به چند نمونه از تأثیرات منفی آن اشاره می‌کنیم:

کاهش رضایت از زندگی: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ترس از موفقیت به طور چشمگیری باعث کم شدن احساس رضایت از زندگی می‌شود.
دشواری در دنبال کردن اهداف: تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که بین ترس از موفقیت و مشکل در شروع و ادامه دادن کارها ارتباط وجود دارد. از آنجایی که برداشتن اولین قدم‌ها برای رسیدن به یک هدف خیلی سخت است، افرادی که از موفقیت می‌ترسند ممکن است برای شروع کردن با مشکل روبه‌رو شوند. آن‌ها همچنین ممکن است پروژه‌هایی را شروع کنند اما انگیزه لازم برای تمام کردن آن‌ها را نداشته باشند.
افت عزت نفس: معمولاً موفقیت با احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس بالا همراه است، اما این موضوع برای کسانی که از موفقیت می‌ترسند صادق نیست. این مسئله به ویژه در افرادی که سندرم ایمپوستر هم دارند بیشتر دیده می‌شود، چون آن‌ها موفقیت‌هایشان را به توانایی‌ها، دانش یا تلاش خودشان نسبت نمی‌دهند و فکر می‌کنند شایسته آن نیستند.
تعیین انتظارات پایین: : تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که از موفقیت می‌ترسند، معمولاً اهداف تحصیلی و شغلی پایین‌تری نسبت به توانایی‌های واقعی خودشان تعیین می‌کنند.

ترس از موفقیت باعث می‌شود افراد فرصت‌ها را از دست بدهند، پیشرفت شخصی را مختل کند و دستیابی به اهداف در زندگی را دشوارتر کند.

خوشبختانه، روش‌های درمانی مؤثری برای غلبه بر ترس از موفقیت وجود دارد. برخی از این رویکردها عبارتند از:

روان‌درمانی تحلیلی: این نوع درمان به بررسی عمیق‌تر ناخودآگاه و تجربیات دوران کودکی می‌پردازد تا ریشه‌های مشکلات فعلی فرد را پیدا کند. درمانگر به شما کمک می‌کند تا بفهمید چگونه این تجربیات در ترس از موفقیت شما نقش دارند.
درمان شناختی-رفتاری(CBT) : این روش درمانی به شما یاد می‌دهد که افکار منفی خودکاری را که باعث رفتارهای ناسازگارانه می‌شوند، شناسایی کنید. با شناخت این الگوهای فکری منفی، می‌توانید روش‌های تفکر مثبت‌تری را جایگزین کنید تا دیگر مانع رسیدن به اهدافتان نشوند.
مواجه درمانی: این هم یکی از شاخه‌های CBT است که در آن به تدریج و به صورت گام به گام با منبع ترس خود روبه‌رو می‌شوید. این می‌تواند شامل تصور کردن خودتان در حال موفق شدن یا شرکت در فعالیت‌هایی باشد که شما را به موفقیت نزدیک‌تر می‌کنند. با قرار گرفتن در معرض چیزی که از آن می‌ترسید، کم‌کم اضطراب شما کاهش پیدا می‌کند.
درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی: از آنجایی که ترس از موفقیت اغلب با عزت نفس پایین مرتبط است، درمان‌هایی که بر پایه ذهن‌آگاهی هستند و به افزایش خودآگاهی و کاهش استرس کمک می‌کنند، می‌توانند مفید باشند. این رویکردها به شما کمک می‌کنند تا استرس خود را کم کنید و نسبت به افکار و احساساتتان آگاهی بیشتری پیدا کنید.

در بعضی موارد، روانپزشک ممکن است برای درمان مشکلات مرتبط مانند افسردگی یا اضطراب، دارو هم تجویز کند.

چگونه با ترس از موفقیت مقابله کنیم؟

علاوه بر درمان‌های تخصصی، کارهایی هم هست که می‌توانید به تنهایی برای مقابله با ترس از موفقیت انجام دهید. اولین قدم این است که به ماهیت و ریشه ترس خود فکر کنید و رفتارهایی را که ناشی از این ترس هستند، بشناسید. وقتی این الگوها را بهتر درک کردید، می‌توانید تلاش کنید تا با این تمایلات خودتخریبی مبارزه کنید.

مدیریت استرس

از آنجایی که استرس می‌تواند نقش مهمی در ترس شما ایفا کند، پیدا کردن راه‌هایی برای آرامش و کنترل استرس و اضطراب ضروری است. می‌توانید از تکنیک‌های مدیریت استرس زیر کمک بگیرید:

تنفس عمیق: تمرین تنفس‌های آرام و عمیق می‌تواند به کاهش تنش و اضطراب کمک کند.
ورزش: فعالیت بدنی منظم نه تنها برای سلامت جسمی مفید است، بلکه به کاهش استرس و بهبود خلق‌وخو نیز کمک می‌کند.
نوشتن خاطرات: نوشتن افکار و احساسات می‌تواند به شما کمک کند تا آن‌ها را بهتر درک کنید و استرس خود را کاهش دهید.
مدیتیشن: تمرینات مدیتیشن و تمرکز حواس می‌توانند به آرام کردن ذهن و کاهش اضطراب کمک کنند.
تجسم: تصور کردن خودتان در موقعیت‌های آرامش‌بخش یا موفقیت‌آمیز می‌تواند به کاهش ترس و افزایش اعتماد به نفس کمک کند.
آرام‌سازی پیشرونده عضلات: این تکنیک شامل منقبض کردن و سپس رها کردن گروه‌های مختلف عضلات بدن برای کاهش تنش است.

شناسایی باورهای منفی

تغییر دادن دیدگاهتان نسبت به موفقیت هم می‌تواند یک راهکار مؤثر برای مقابله با ترس باشد. سعی کنید به باورهای منفی‌ای که در مورد موفقیت دارید توجه کنید. آیا موفقیت را با پیامدهای منفی مرتبط می‌دانید؟ آیا نگران نظر دیگران هستید؟ وقتی این الگوهای فکری منفی را شناختید، می‌توانید کم‌کم آن‌ها را با افکار مثبت‌تر جایگزین کنید.

تمرین تحمل ناراحتی و ابهام

از آنجایی که ترس از موفقیت می‌تواند منجر به اجتناب از موقعیت‌های چالش‌برانگیز شود، تقویت توانایی تحمل احساسات ناخوشایند مهم است. وقتی احساس ناراحتی یا ناخوشایندی دارید، سعی کنید به تدریج یاد بگیرید که با آن احساسات بمانید و از آن‌ها فرار نکنید. ممکن است متوجه شوید که با گذشت زمان، تحمل ترس و ناراحتی برایتان آسان‌تر می‌شود و منبع اضطرابتان آنقدر که فکر می‌کردید دشوار یا ترسناک نبوده است.

خلاصه

مقابله با ترس از موفقیت می‌تواند دشوار باشد، اما برداشتن گام‌هایی مانند تمرین تکنیک های آرام‌سازی، به چالش کشیدن باورهای منفی و یادگیری تحمل پریشانی می‌تواند کمک کند.

نکات کلیدی

ترس از موفقیت می‌تواند دستیابی به اهداف شما را دشوار کند و برای عزت نفس و رفاه کلی شما مضر باشد. خوشبختانه، کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای غلبه بر این ترس انجام دهید. تقویت مهارت‌های مقابله‌ای می‌تواند کمک کند، اما اگر ترس شما باعث ناراحتی می‌شود یا در توانایی شما برای عملکرد عادی اختلال ایجاد می‌کند، به صحبت با یک متخصص بهداشت روان فکر کنید.